Llanrumney-isms

Mae Llanrhymni yn faestref yn nwyrain Caerdydd.

Ac ystyr Isms yw arfer, system neu athroniaeth nodedig, fel arfer ideoleg wleidyddol neu fudiad artistig.

Y Cefndir

I mi, dechreuodd y gwaith hwn hanner ffordd drwy’r broses ymarfer ar gyfer sioe Moving Roots Kid Carpet (sef Ed Patrick) Epic Fail! Darn o waith perfformio cerddorol a grëwyd ar y cyd â disgyblion Blwyddyn 5 o rai ysgolion gwahanol ar draws y DU, yn Lloegr yn bennaf, ac un yng Nghaerdydd. Cefais fy nghyflwyno i’r prosiect gan Common Wealth fel Artist Cyswllt, ac er mai fy swydd oedd helpu, ac mewn rhyw ffordd cyd-greu gydag Ed, roeddwn hefyd yn mynd i gael y dasg o greu prosiect etifeddiaeth pan oedd Epic Fail ar ben.

Cefais fy ngalw i mewn yn ystod y cyfnod rhyfedd hwnnw pan oeddem yn dod allan o’r pandemig lle byddech chi’n dal i drafferthu chwistrellu ychydig o hylif diheintio ar eich dwylo i fod yn dda, ond nid oeddech chi’n siŵr iawn a oedd unrhyw un yn poeni mwyach. Yr ysgol yr oeddem wedi ein lleoli ynddi oedd Glan-yr-Afon, ysgol gynradd fechan yng nghanol Llanrhymni. Roeddem wedi ein lleoli ar y llawr uchaf un, yn gallu gosod ein hunain ar draws tair ystafell ddosbarth wag sy’n cael eu defnyddio fel ystafelloedd cerddoriaeth weithiau, a gweithdy creadigol eithaf da.

Cyn i mi fynd ymhellach, hoffwn ddweud bod Glan-yr-Afon yn un o’r ysgolion cynradd gorau i mi weithio ynddi erioed. O’r lleoliad (hanner ohono wedi’i amgylchynu gan gaeau, yr hanner arall gan ystâd) i’r staff (cyfeillgar, llawn diddordeb), i’r plant (carismatig, gwyllt ac ystyriol). Roedd yna ryw fath o athroniaeth ar waith yn yr ysgol hon rwy’n credu y dylid ei hailadrodd mewn mannau eraill. Rhyw fath o fantra “gwneud pethau wrth gael hwyl,” sy’n deall bod creadigrwydd a mynegiant yn ffurfiau dysgu a chymryd rhan cyfartal a phwysig.

Fy mhrofiad cyntaf o hyn oedd cerdded i ystafell ddosbarth lle’r oedd y waliau wedi’u plastro’n llwyr gyda symbyliadau prosiect. Cymysgedd eclectig gwallgof o luniadau llinellau sigledig, ffotograffau wedi’u hargraffu, cerddi wedi’u hysgrifennu â llaw, a wal o ddyfeisiadau tybiedig a oedd yn sgil-gynnyrch gweithdy dyfeisio “chindogu.” *Gallwch ddarllen am ddyfeisiadau chindogu yn y nodiadau isod.

Roedd yr ystafell yn llawn sgwrsio cyffrous, roedd Ed yno (mewn rhyw fath o fwstash ffug mae’n siŵr) yn ogystal â’r Cyfarwyddwr Vic, Chantal from Common Wealth, Cynorthwyydd Addysgu a llwyth o blant blwyddyn 5 wedi cyffroi. Roedd yn gyflwyniad cyflym i fyd Epic Fail ac am yr wythnosau nesaf byddwn yn cymryd rhan ac yn cyd-hwyluso cyfres o weithdai a oedd yn ymwneud â’r canlynol; dyfeisio’r dyfeisiadau mwyaf dibwrpas a allai arwain at ddod yn rhywbeth defnyddiol, siarad am bontydd sydd wedi cwympo neu wedi methu, gwisgo i fyny fel gwiwerod a dynwared cuddio cnau, dawnsio gyda phêl-fasged, deall pethau, ysgrifennu, siarad, archwilio a dysgu pethau am lwyddiant a methiant.

Fel yr Artist Cyswllt, roeddwn i’n gallu derbyn yr hyn oedd yn digwydd yn yr ystafell mewn ffordd unigryw. Doeddwn i ddim yn arwain y broses, yn cynhyrchu cynnwys nac yn llwyr gyfrifol am unrhyw ganlyniadau. Rhoddodd hyn gyfle anhygoel i mi ddechrau gwrando ar y cyfranogwyr mewn ffordd gyfannol ac ar y pryd. Ar ôl 2 flynedd o beidio â bod yn agos at ysgol gynradd (lleoedd rwy’n gweithio ynddyn nhw’n aml) roeddwn i’n teimlo fel pe bawn i’n cael fy nghyflwyno i genhedlaeth o bobl ifanc nad oeddwn i erioed wedi cwrdd â nhw o’r blaen. Plant ar ôl y pandemig oedd y rhain. Roedden nhw’n 8 oed pan ddechreuodd y pandemig, a bron yn 11 erbyn hyn. Roedd hyn yn rhywbeth fel 30% o’r hyn roedden nhw’n ei gofio yn eu bywydau, ac roeddwn i’n eu cyfarfod wrth ddod allan ohono ac yn gallu synhwyro bod rhywbeth seismig wedi digwydd. Yn wir, roedd eu rhychwantau sylw bob sut ac ar y dechrau roeddent yn ei chael hi’n anodd rhannu adnoddau, ond ar y cyfan roeddent yn ymddangos yn poeni mwy am yr hyn yr oeddent yn ei wneud, gan fod ganddynt ymdeimlad newydd o berthyn. Roedden nhw’n dal ati pan oedd pethau’n gymhleth, yn dod o hyd i’r pleser yn y gwaith gyda’i gilydd pan oedd yn anodd, a bob amser yn rhoi popeth oedd ganddyn nhw yn y broses, gan ddymuno’r gorau iddyn nhw eu hunain a’r gwaith.

I dorri stori hir yn fyr, fe ddigwyddodd Epic Fail ac roedd yn wych. Aflaredd gwallgof iawn o ganeuon gwirion, straeon am bontydd, gwiwerod yn gwneud origami, chwaraewyr pêl-fasged yn bownsio, eiliadau ingol o hunan-ddadlennu, a rhannu rhai geiriau doeth o geg plant. Cafodd y gwaith ei weld gan dros 400 o bobl, a oedd yn cynnwys rhieni, disgyblion o Glan-yr-Afon a Bryn Hafod, yn ogystal â’r tîm o Common Wealth, Canolfan Celfyddydau Battersea, a phobl leol eraill sy’n gweithio yn y sector addysg, cymunedol a/neu greadigol.

Ar ôl un o’r perfformiadau roeddwn i’n ddigon ffodus i fod yno pan oedd modryb a chyfranogwr ifanc yn siarad â chamera, ac aeth y geiriau a fynegwyd ymhell y tu hwnt i unrhyw beth y byddwn i wedi meddwl y gallai’r gwaith fod wedi bod. Moment go iawn o ddatgelu rhwng y cyfranogwr a’i fodryb, lle’r oedd wedi sylweddoli ei fod yn ddewr nag yr oedd hi’n meddwl ei fod, a lle’r oedd yntau wedi sylweddoli y gallai wneud mwy nag yr oedd wedi ei feddwl.

Wrth i bethau dawelu ar ôl Epic Fail roedd y cyfrifoldeb ar y ffordd at fy ysgwyddau i. Creu gwaddol. Dyna’r oedd yn rhaid i mi ei wneud.

Y syniad

Dwi’n cyfaddef fy mod wedi bod mewn picil. Gyda chyllideb gweddol fach roedd yn rhaid i mi feddwl yn greadigol am yr hyn a ddylai ddigwydd nawr. Ar gyfer pwy. Sut dylai edrych. Beth ddylai ei wneud. Treuliais gryn dipyn o amser yn cerdded o gwmpas Llanrhymni, yn edrych ar y siopau gorau a’r siopau gwaethaf, yn cerdded drwy’r goedwig wrth ochr yr afon, yn ymweld â’r clwb bocsio ac yn cerdded drwy ystadau ar hap. Roeddwn i’n chwilio am rywbeth. Yna, un diwrnod, wrth eistedd yn y swyddfeydd Common Wealth cefais syniad. Digwyddodd pan gododd rhywun i gau ffenest oherwydd mai’r unig beth yr oedd pawb yn gallu ei glywed oedd sŵn beic modur yn gwibio o gwmpas yn y cae y tu allan. Ar y dechrau rydych chi’n meddwl bod y math yna o beth yn niwsans, ond os oes un peth mae pethau niwsans yn gallu ei wneud yw dod â phobl at ei gilydd. Oherwydd mae’n rhaid bod pawb yn y tai gerllaw yn casáu sŵn y beic hwnnw. A chan fod Llanrhymni yn gymuned mor glos, dwi’n cymryd y byddai llawer o bobl yn adnabod y plentyn ar ei gefn.

Dyna pryd y daeth y syniad. Y syniad gwaethaf, gorau i mi ei gael erioed: Naid beic modur anferthol.

Meddyliwch am y peth. Bydden ni’n cael stondin cŵn poeth, ffair syml, rhywfaint o gandi-fflos ac ychydig gannoedd o seddi wedi eu trefnu mewn rhesi ar gyfer y digwyddiad. Bydden ni’n rhoi ffens o amgylch darn enfawr o’r cae ac yn trefnu pedwar neu bump o hen geir mewn rhes rhwng dau ramp. Bydden ni’n casglu torf ac yn cyhoeddi bod un dyn ifanc o Lanrhymni ar fin herio’r drefn. Roedd ar fin gwneud rhywbeth nad yw erioed wedi’i wneud o’r blaen. Roedd o ar fin neidio dros bedwar neu bump o hen geir, ar feic modur, wrth wisgo mwgwd (neu ar dân neu rywbeth). Byddai’n ddathliad go iawn o dalent heb ei wirio. Arddangosiad o risg a gwobr. Yng nghyd-destun methiant, byddai’n ymwneud â pha mor aml mae’r bwlch rhwng llwyddo a methu mor fach mae’n rhaid i chi ei oresgyn, waeth beth fo’r ods, a gallai’r anturiaethwr hwn lwyddo! Yn fy mhen i, roedd hyn am fod yn wych. Y ffordd orau o wario £5k a gadael gwaddol yng nghalonnau a meddyliau trigolion Llanrhymni. Fodd bynnag, roedd bron yn sicr yn anghyfreithlon ac os nad oedd, yna byddai’r yswiriant wedi costio ffortiwn. Cymaint ag yr oeddwn eisiau i rywbeth mawreddog ddigwydd, roeddwn i’n gwybod y byddai angen i mi gadw fy nhraed ar y ddaear a rhoi’r gorau i wastraffu amser.

A bod yn ddifrifol, mae’n anodd dod o hyd i had syniad o dan bresgripsiwn. Mae’n gwbl wahanol i gael syniad mewn amrantiad neu adfywio syniad oedd gennych am rywbeth ychydig yn ôl. Mae’n rhoi tasg i ran wahanol o’r ymennydd, ac ar y cyfan dwi’n benchwiban. Mae’n gweithio’n well pan fydd ar frys, ac rwy’n tueddu i roi trefn ar syniadau haniaethol yn gyflym naill ai i ddatrys problem neu am ddim rheswm penodol o gwbl. Ar y cyfan, mae hyn yn gweithio’n dda i mi, ond yn y cyd-destun hwn nid oedd am fod yn ddigon. Byddai’n rhaid i mi feddwl am ffordd newydd o weithio a mireinio set wahanol o sgiliau. Yn ffodus i mi, roeddwn yn cael fy nghefnogi gan Common Wealth, y mae ei arferion yn dod atoch yn bwyllog, ond yn llawn bwriad. Mae’r iaith yn wahanol, yr ymagwedd yn fwy ystyrlon, mae gan yr allbwn fwy o fwriad, ac felly mae’r effaith yn fwy dwys. Mae Common Wealth yn cynnig diogelwch i artistiaid o wybod eu bod yn ymddiried yn eu cydweithwyr, ac yn rhoi digon o arweiniad a llonydd fel sy’n angenrheidiol i greu heb faich disgwyliad trwm.

Enghraifft o hyn yw mewn sgwrs a gefais gyda Chantal un diwrnod. Buom yn sgwrsio am y syniad o gynnwys sy’n bodoli o fewn cyd-destun. Dywedodd wrtha i am aros yn y cyd-destun, a dilyn yr ymchwil, ac a bod yn onest, pethau fel ‘na sy’n aros gyda fi ac yn fy ngwneud i’n artist gwell, a dyna’n union wnes i.

Gwrando

Roedd rhan o berfformiad Epic Fail yn cynnwys perfformwyr bl 5 yn rhannu geiriau o ddoethineb. O syniadau cyffredinol sy’n gynnes ac yn braf: “Byddwch yn garedig bob amser”. I ddyfyniadau mwy penodol a haniaethol fel: “Bwytewch gebab mawr”. Wrth gofio am y rhain a gwrando y daeth y syniad ar gyfer Llanrumneyisms.

Byddem yn cynnal gweithdai yn yr ysgolion ac yn ystod y gweithdai hyn byddem yn archwilio ein fersiynau ein hunain o fethiant a llwyddiant. Byddem yn cynnal sgyrsiau gyda’r disgyblion am y syniadau hyn yn y gobaith o rannu deialog a allai arwain at rai dyfyniadau gair am air y gallem eu rhannu â mwy o bobl.

Gan weithio gyda Kirsty Harris a Charlotte Lewis yn ystod gwyliau’r haf 2022, fe dreulion ni dridiau gyda grŵp mawr o bobl ifanc o ddwy ysgol gynradd yn Llanrhymni; Glan yr Afon a Bryn Hafod. Enw’r sesiynau oedd ‘bwyd a hwyl’ ac yn y bôn roeddent yn darparu gweithgareddau a oedd yn canolbwyntio ar greadigrwydd, chwaraeon a bwyd, i blant gymryd rhan ynddynt yn ystod gwyliau’r haf. Gan weithio ar draws Blwyddyn 2 i Flwyddyn 6, fe dreulion ni amser yn chwarae gemau, yn adeiladu dinasoedd cardbord, yn esgus bod yn angenfilod anferth, yn creu cerddi Da Da gyda Sophie Lindsey. Gallwch ddarllen ei blog ar wefan Common Wealth yma https://commonwealththeatre.co.uk/schools-squirrels-and-some-sort-of-success/

Y Canlyniad

Wrth fframio’r gweithdai gydag empathi a’r syniad y dylem i gyd fod yn mynd ati i helpu ein gilydd, wrth i ni weithio, fe wnaethom wrando. Dyma rai o’r pethau y gwnaethom eu clywed:

1) Daliwch ati, ac yna fe fyddwch chi’n gwybod

2) Mae’n rhaid i chi sefyll dros yr hyn rydych chi’n credu ynddo.

3) Mae plant am fod yn blant.

4) Dychmygwch, yna gwnewch.

5) Gadewch i ni i gyd wneud rhywbeth bach.

6) Peidiwch â rhoi’r gorau i fod yn hapus a theimlo emosiynau da.

7) Rydych chi’n gwybod mwy nag ydych chi’n ei feddwl.

8) Os byddwch yn ei bigo, ni fydd yn gwella.

9) Tatws stwnsh yw’r tatws gorau, oni bai bod sglodion ar gael.

10) Byddwch yn garedig, hyd yn oed tuag at Godzilla.

11) Peidiwch â bod ofn bwyta picl.

12) Peidiwch â bod yn flin gyda phobl nad ydynt yn haeddu hynny.

13) Mae methu yn creu awyrgylch drwg ar y blaned Mawrth.

14) Dydy pawb ddim eisiau llond poced o fwydod.

15) Bwytewch yn dda a pheidiwch â rhoi’r gorau iddi.

16) Bydd meddwl am bethau gwael yn gwneud eich diwrnod yn wael.

17) Peidiwch byth â dweud byth eto, oni bai eich bod yn gwybod nad ydych am ei wneud.

18) Gallwch gael eich ysbrydoli drwy ysbrydoli rhywun.

19) Dewch o hyd i rywbeth rydych chi’n hoffi ei wneud, yna gwnewch fwy a mwy ohono.

20) Os ydych chi’n gwneud camgymeriad, mae’n iawn, defnyddiwch ef i ddysgu.

O’r 20 yma cafodd pob ysgol y dasg o ddewis 12 arwydd a hoffai ei hongian o amgylch tir yr ysgol y tu mewn a’r tu allan.

Yn gyffredinol, mae’r arwyddion wedi cael ymateb cymysglyd o chwilfrydedd, chwerthin, dryswch a’r sylweddoliad mai dyma bron union eiriau’r plant. Wedi’u codi ar arwyddion uchel, crand, maen nhw bellach yn cael lle amlwg yn eu hysgolion, rhywle y maen nhw’n ymweld â nhw 5 diwrnod yr wythnos. Maen nhw’n hongian mewn coridorau, meysydd chwarae, ffreuturau, ystafelloedd dosbarth a neuaddau mynediad. Gan atgoffa unrhyw un sy’n mynd i mewn, bod plant yn rhyfedd (yn rhyfeddol o ryfedd) ac os gwnawn ni roi ychydig o amser i wrando, meddwl ac ymholi efallai y gwelwn fod y geiriau maen nhw’n eu dweud yn bwerus.

Mae Llanrumneyisms yn benllanw amser sydd wedi’i dreulio yn gwrando ac yn dysgu. Cafodd ei ysbrydoli gan y gwaith a ddigwyddodd fel rhan o EPIC FAIL, a thrwy sgyrsiau rhwng yr Artist Arweiniol Justin Teddy Cliffe a Common Wealth. Cynhyrchydd y prosiect oedd Charlotte Lewis. Yr artist cyswllt oedd Kristy Harris.